2 oktober 1943
Inleidung tot de inhoud
Oostlandvaarders beschrijft de vroegere plannen van de nazi’s om Oost-Europa te koloniseren en te overheersen. De Russen worden daarin beschreven als “slaven” die het werk voor de nieuwe machthebbers zouden moeten doen. Maar nu moeten de Duitsers vluchten uit de bezette gebieden, sommigen hebben al hun leven verloren, “de oostlanddroom vond zijn besluit, […] geeindigd is de oostland-toer, men [noot v/d redactie: diegene die is geschoten] is voorgoed gebleven.”
Italië verliet op 8 september 1943 het bondgenootschap met Duitsland. Op die dag werd een wapenstilstand tussen Italië en de geallieerden getekend, wat leidde tot het verbreken van de As en de afzetting van de fascistische leider Benito Mussolini. Na de wapenstilstand verklaarde Italië Duitsland de oorlog en sloot zich aan bij de geallieerden in de oorlog tegen de Asmogendheden. Deze ontwikkelingen inspireerden Curt Bloch tot het gedicht Van je vrienden moet je het hebben!
Bloch noemt Adolf Hitler, wiens grote droombeelden niet konden worden gerealiseerd, een dromer. Eerst droomde hij “tegen Engeland [te] varen”, maar hij moest die droom uitstellen. Toen wilde de Führer de Russen “van’t juk van Stalin” bevrijden, maar “zijn leger wordt teruggeslagen”. Zelfs een samenwerking met de Amerikanen voor een gezamenlijke strijd tegen de Britten slaagde niet. “Vorbij zijn tijd van wenschen dromen.”
Voor Benito Mussolini heeft Curt Bloch ook een titel: de bankeroteur. De machteloze “Duce” is failliet en verloren, niemand gelooft meer in zijn frasen. Zijn “vraag[t] opnieuw crediet” werd geweigerd door het “oorlogsmoe Italie”.
Tacitus was een Romeinse historicus die leefde in de 1e en 2e eeuw na Christus. In zijn geschriften beschreef hij de Germanen als een krijgshaftige samenleving met een eenvoudige levenswijze. In het gedicht Terug naar Tacitus noemt Curt Bloch de schrijver de “Baedeker van de oude Romeinen”. (Deze term gaat terug op de Duitse uitgever Karl Baedeker, die een befaamde reeks reisgidsen publiceerde.) Bloch beschrijft in zijn verzen hoe Adolf Hitler – nadat Italië al in de afgrond was getrokken – nu ook het Duitse volk terugvoert naar de “oeroude idealen” van het “oude Germanië”: Omdat het land een puinhoop wordt, moet men “vluchten naar de bossen” en “voed de daar met roots”.
Bij de Winterhulpactie 1943/1944 werd aan de Nederlandse bevolking gevraagd om een kleine vlinderspeld te kopen. Officieel was het doel van de liefdadigheidsactie om behoeftige mensen te ondersteunen. De “Winterhulp” werd echter ook door de Duitse bezetters gebruikt als propagandamiddel; het moest de indruk wekken dat Duitsland zorgde voor het welzijn van de Nederlandse bevolking en diende als een genadige bezetter. Hiermee wilde men de acceptatie van de bezetting bevorderen en het verzet tegen de Duitse autoriteiten verminderen. Een deel van de opbrengst van de “Winterhulp” werd vermoedelijk echter ook gebruikt voor de financiering van de Duitse oorlogsinspanningen. Dit vermoedt ook Curt Bloch; daarom roept hij in zijn gedicht op: “Winterhulp is niet noodig toch werkelijk overboodig … geeft niets.”
